“İnsanlık giderken daima ileriye,
İnadına bizler kaldık geriye.
Gelmedikçe cehaletten beriye,
Alevi isem Sünni isem ne çıkar.
Gayet günahlı isem, çok zorbalı,
Gündüz tespihliysem, gece arbedeli,
Olmadıkça insanlığa yararlı,
Alevi isem Sünni isem ne çıkar. ”
Aşık Daimi
Türkiye Cumhuriyeti, Alevilerin yüzyıllardır süren inançta olma ve inancını özgürce yaşama arayışına yanıt veremedi.
Cumhuriyet’in birinci yıllarında, Aleviler “özgürlük” ve “eşit yurttaşlık” umudunu taşıyordu. Zira demokratik cumhuriyetin laiklik unsuru, teoride, herkesin inanç ve fikir özgürlüğünü garanti altına alacak bir çerçeve sunuyordu.
Ancak Cumhuriyet’in Tekke ve Zaviyelerin kapatılması kararı, Cemevlerini de kapsayarak Alevilerin kurumsal yapısını kıymetli ölçüde fonksiyonsuz hale getirdi. Bu devirde Anadolu Alevi Ocak Sistemi süratle tesir alanlarını yitirmeye yüz tuttu. Devletin laiklik prensibine karşın, bir fetva kurumuna dönüşen Diyanet İşleri Başkanlığı, Sünni-Selefi-Hanefiliği resmi din olarak yerleştirdi. Bu durum, Aleviliği kamusal alandan silmeye yahut dönüştürmeye yönelik uygulamalara neden oldu. Günümüzde bir Alevi’nin kaymakam bile yapılmaması ile Alevi köylerine zorla ve tehditle cami yaptırılması bu anlayışın en bariz örneğidir.
***
Hünkar Hacı Bektaş Veli, Kadıncık Ana ile erenlerin yurdu olan Sulucakarahöyük’te (Nevşehir’in Hacıbektaş ilçesi) Alevileri bölen, birbirine düşüren bir beton yığını yükseldi. MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin bir vakitler Hollanda Alevi Birlikleri Federasyonu Başkanı olan Hacıbektaşlı Fuat Doğan’dan satın aldığı arsayı, kendi yandaş derneğine bağışlayarak yaptırdığı binanın 11 Ekim’de açılışı gerçekleşti. İsmine da ‘Dergah’ dediler. Anlayacağımız bu bina Hacı Bektaş Veli Dergahı’na alternatif bir kelamda “Dergah”.. Bu yapıya rızalığı olmayan Anadolu Alevileri’nin büyük çoğunluğu bu haddini aşan teşebbüsü kabul etmemektedir.
***
Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Genel Lideri Devlet Bahçeli’nin TBMM’ndeki son parti gurubundaki açıklamaları, partisinin Alevi toplumuna yaklaşımındaki kavramsal çerçevesini de ortaya koydu. MHP’nin bu “Alevi Açılımı”, siyaset kurumunun yakın tarihinde kıymetli bir dönemeç olabilir.
Türk-İslam Sentezci anlayışın kıymetli temsilcilerinden olan Bahçeli’nin bu çıkışının ana ekseni, “Alevi-İslam” kavramını merkeze koyan bir yaklaşımla şekilleniyor. Bahçeli, mezhep temelli ayrılıkları reddederek, Türk İslam şemsiyesi altında birleşmeyi vurgulayarak şöyle dedi:
“İşin özünde hepimiz Müslüman değil miyiz? Hepimizin Allah’ı bir, Peygamberi bir, kitabı bir, kıblesi bir, itikadı bir değil mi? Hepimiz Türk milletinin onurlu ve erdemli mensupları değil miyiz?”
Bu tabirler, MHP’nin telaffuzunu “Müslüman ve Türk kardeşliği” temelinde inşa etme, Alevi toplumunu bu ulusal ve inançsal eksende asimile etme eforunu açıkça göstermektedir. Bahçeli’nin “hem Alevi’yiz, hem Sünni; hepsinden evveli de Müslüman Türk milletiyiz.” bu kelamı, Alevileri asimilasyona tabi tutarak ‘birleştirici’ vizyonun özeti niteliğindedir.
***
Dahası, bu açılımda somut bir adımın sinyali de verildi:
“Cami ne kadar bizimse, Cemevi de bizimdir. (…) Cemevinin ibadethane olarak tescili konusunda atılgan olmak, manileri birer birer kaldıracak irade yüreğini sergilemek gerekmektedir.”
Bu tabir, uzun yıllardır süren Cemevlerinin statüsü tartışmasına, MHP kanadından gelen en güçlü telaffuzlardan biri olarak kaydedildi.
Oysa gerek anayasamızdaki din ve vicdan özgürlüğü ile eşit yurttaşlık tarifinde, gerek Yargıtay 3. Dairesi’nin, T.C. Anayasa Mahkemesi, gerekse Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarında inanç özgürlüğüne vurgu yapılarak kabul edilen ortak görüş ‘Cemevlerinin ibadethane’ olduğudur. Lakin MHP’nin de ortağı olduğu Cumhur İttifakı iktidarı tarafından Alevilerin en temel insan hakkı olan ibadethanesine yasal bir statü verilmedi.
***
Bahçeli’nin kullandığı “Alevi-İslam inancına mensup kardeşlerimiz” sözü, Cem Vakfı’nın kurucusu Prof. İzzettin Doğan’ın 1990’lardan bu yana savunduğu “Alevi İslam” görüşüyle de örtüşmektedir. Hatta CHP eski Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun “Hakk – Muhammed – Ali inancıyla yetişmiş samimi bir Müslümanım” kimlik tarifini da kapsayan bir yelpazede yankı bulmaktadır.
***
Bahçeli’nin “Alevi Açılımı”na dayanak veren ve karşı çıkan Alevi demokratik kitle örgütleri ikiye bölünmüş durumda.. Bu açılımın, Alevi toplumu ve örgütleri nezdinde yarattığı olumsuz tesir, varsayım edileceği üzere iki başka anlayışta tabirini buldu.
MHP’nin açılımı, Aleviliği İslam içi gören yapılarla doğal bir örtüşme içindedir. Bu çerçevede, başta Bektaşi Tarikatı, Cem Vakfı etrafı, Alevi Vakıflar Federasyonu ve Horasan Erenleri Dernekler Federasyonu üzere kurumlar bu yaklaşıma takviye vermektedir.
Diğer yandan, Aleviliği İslam dışı gören yahut uzaklıklı duran lakin Hz. Ali’yi, Ehl-i Beyt’i, 12 İmamları, Kerbela şehidi Şah Hüseyin’i lisanlarından düşürmeyen kısımlar bu açılıma kuşku ile bakmaktadır. Bu kesitler, MHP’nin ideolojik geçmişine ve davacıların 1980 öncesi Alevi katliamlarında kıymetli rol oynaması nedeniyle temkinli tavırlarını da koruyarak, ‘açılım’
***
MHP’nin açılımı, yalnızca siyasi telaffuzda kalmıyor; devlet katında da kurumsal bir karşılık buluyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı bir asimilasyon kurumu olan Alevi-Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı bu teşebbüsün birinci adımıydı. İkinci adım ‘Alevi Açılımı’nın birinci sinyallerini hazırladıkları bir raporla duyuran, Cumhurbaşkanlığı Toplumsal ve Gençlik Politikaları Kurulu üyesi Ali Arif Özzeybek’ten geldi.
Bu iki teşebbüsle birlikte oluşan siyasi, ilahiyatçı, akademik takımlar, teolojik ve inançsal hayatla ilgili çalışmalarında, danışmanlıklarını yandaş federasyonların Türkçülük çerçevesinde Aleviliği İslam içi gören çevrelerden sağlamaktadır.
Bu durum, açılımın hem siyasi hem de kurumsal ayağının, başından itibaren Aleviliği Türk-İslam çerçevesi içinde gören bir ideolojik yaklaşımla inşa edilmeye çalışıldığını göstermektedir.
***
MHP’nin bu yeni yönelimi, Alevi sıkıntısını ulusal ve inançsal (Türk-İslam) kardeşlik çerçevesinde çözme arayışının bir tezahürüdür. Lakin bu yaklaşımın, Alevi toplumu içindeki farklı inanç ve kimlik tanımlamalarını ne ölçüde kapsayacağı, ne ölçüde kutuplaşmayı derinleştireceği, siyaset kurumunun önümüzdeki devirlerde en temel, kritik tartışma mevzularından biri olacaktır.
Bakalım, görelim!
Alevilerin başına nasıl bir çorap örülecek!
